Natuurgebied Jufferswaard is een oude uiterwaard waar je resten van een oude steenoven tegenkomt. 's Zomers zijn er veel watervogels te zien en bij een strenge winter is het een favoriete schaatsplek. Over de melkdam werd in het verleden de melk van de koeien in de Jufferswaard vervoerd. Onderaan de Noordberg stond vroeger de galg van de Heerlijkheid Doorwerth. Door eikenlanen kom je bij het westelijke einde van de stuwwal. Hier ligt ook de grens van de Heerlijkheid Doorwerth. Geniet van een van de vele weidse uitzichten die de Boersberg en Noordberg te bieden hebben. Doorwerth was bekend om de vele eikenhakhoutbossen,
die de schors leverden voor het looizuur voor de leerlooierijen in Arnhem en Wageningen.
Het 14e-eeuwse beeld van Maria van Renkum heeft in deze kerk een ereplaats.
Renkum is één van de oudste en grootste Mariabedevaartplaatsen in Nederland boven de grote rivieren.
Het beeld heeft een grote aantrekkingskracht voor veel mensen.
Veel zoekende en lijdende mensen vinden bij "Maria van Toevlucht" rust, troost en nieuwe levensenergie.
In de kapel te Renkum- Redinchem werd rond 1380 werd dit beeld al vereerd.
In 1405 werd er een vrouwenklooster van de Moderne Devotie gesticht.
Tijdens de Reformatie - ca. 1580 - werd het beeld in Utrecht bij de Bisschop in veiligheid gebracht.
Op 6 mei 1928 kon het, na bijna 350 jaar ballingschap, weer feestelijk ingehaald worden.
Sindsdien komen pelgrims naar Maria van Renkum.
Op de laatste dinsdag van mei vindt de jaarlijkse Mariabedevaart plaats.
Route:
Loop vanaf de Katholieke kerk richting de stoplichten.
Loop richting de provinciale weg.
Steek bij de voetgangerslichten de N224 over.
Ga door het klaphek aan de Veerweg de Jufferswaard in.
Waterzuivering en biomassa installatie
Je kijkt hier op de afvalwaterzuivering van papierfabriek Parenco en op de achtergrond de biomassa installatie. Het afvalwater uit het productieproces 'Van oud naar nieuw papier.' wordt maximaal benut. Door afvalwaterslib en slib dat ontstaat door het ontinkten van oud papier te verbranden maakt Parenco stoom. Die stoom wordt gebruikt om elektriciteit en warmte mee op te wekken. Bij het proces om van natte pulp droog papier te maken is veel warmte nodig.
Route:
Loop over de Melkdam tot de driesprong met uitzicht over de Neder-Rijn.
Uitzicht over de Neder-Rijn
Op de Neder-Rijn vaart heel wat minder beroepsvaart dan op de Waal.
De binnenvaart noemt de Neder-Rijn gekscherend het fietspad van de Waal.
Op de Neder-Rijn moet je schip minstens drie keer "geschut" worden, hier bij Driel, Amerongen en Hagenstein.
Toch passeren hier 13.500 kleine rijnaken en wel 6.500 boten van de pleziervaart.
Afhankelijk van de grootte van het schip vervoert het een lading van zo'n 14 tot 120 vrachtwagens.
Op de Waal zijn de schepen veel groter; die kunnen een lading van 400 vrachtwagens vervoeren.
De binnenvaart is een relatief milieuvriendelijke en veilige manier van transport.
Opvallend zijn de grote hoeveelheid zoetwaterschelpen op de strandjes hier langs de Rijn.
Route:
Loop langs de Rijn in de richting van de oude schoorsteen.
Steenfabriek Renkum
Ruïnes van de steenfabrieken (vlamoven, veldoven en bijgebouwen). Als je goed op de grond kijkt,
zie je nog een smalspoor liggen. Met wagentjes werd de klei vanuit de uiterwaard, naar de droogbanen en vervolgens naar de ovens gebracht. Een paard trok die wagentjes en later was dat een stoomlocomotief.
Veel dorpelingen vonden hier werk, ook vrouwen en kinderen. Het werk was zwaar en ze maakten
lange dagen. Gelukkig is de kinderarbeid sinds 1889 verboden.
Deze steenfabriek werd in 1874 gebouwd en ook in 1944 verwoest.
Aan de overkant van de Rijn is nog een steenfabriek in bedrijf, evenals bij Kasteel Doorwerth.
Wil je wel eens in zo'n karretje rijden? Dat kan aan de overkant in Heteren, bij de Gelderse Smalspoor Stichting.
Route:
Volg het pad over de zomerdijk tot de waterplas links.
Zwanentrio Jufferswaard
Het eiland is favoriet bij zwanen om te broeden. In de winter van 2006-2007 vloog er een zwarte zwaan binnen en daarmee veranderde het leven van het koppel witte knobbelzwanen drastisch.
De zwarte zwaan wilde partner worden. Een geduchte strijd van 3 jaar volgde. In 2007 verstoorde de zwarte zwaan de nesten van het witte paar, zodat er geen jongen kwamen. In 2008 verschalkte een vos minstens één jong van een nest van vijf.
Sinds 2011 is het een zwart-wit zwanentrio, waarbij de zwarte zwaan de vader is van 3 (2011) en van 5 (2012)jongen. In 2013 verdronk het nest bij hoog water begin juni.
Al in de periode van Tsjaikovski spraken zwanen tot de verbeelding, tegenwoordig vind je hun verhaal op internet via dit blog: zwanen-epos.
Route:
Volg het pad over de zomerdijk tussen de waterplas en de Rijnoever.
Loop door totdat de dijk een haakse bocht maakt.
Vistrap Heelsumsebeek
Vanwege de vele Zalm die vroeger in de Heelsumsebeek zwom, heeft Baron Van Brakell hier in de 19e eeuw een
vishek geplaatst. De zalm die de Heelsumsebeek opzwom werd zo gevangen. De Baron verdeelde de vis onder zijn
medeburgers. Er was heel veel vis in de Rijn. Vooral zalm. Dienstmeisjes hadden in hun arbeidsovereenkomst
staan dat de Vrouw des Huizes hen niet vaker dan drie keer per week zalm mocht voorzetten.
Route:
Volg het pad over het dijkje langs de Heelsumsebeek.
Loop door tot je op een driesprong van paden komt.
Jufferswaard Renkum
De waterplassen in de Jufferswaard zijn ontstaan doordat de klei is afgegraven om er stenen van te bakken in de
steenfabrieken in de omgeving.
Deze waterplassen dreigden te verdrogen. In 2005 heeft Staatsbosbeheer een duiker in de dijk
tussen dit water en de Heelsumsebeek aangelegd. Nu worden ze gevoed met water uit die beek.
Sindsdien is het aantal broedvogels aanzienlijk toegenomen, waaronder de Zomertaling, de Kleine Plevier,
het Porceleinhoen, de Lepelaar. 's Winters zie je hier massa's ganzen en 's zomers baden de koeien in het koele water.
Route:
Loop tot aan het bruggetje.
Bruggetje Heelsumsebeek
Vanaf deze plek heb je een prachtig uitzicht overzicht over de meanders in de Heelsumsebeek. De beek vormde een natuurlijke begrenzing van de Heerlijkheid Doorwerth.
De oorsprong van de Heelsumsebeek lag ooit bij Terlet, midden op de Veluwe. De beek liep via het Papendal naar Renkum, waar de Wolfhezerbeek zich erbij voegde. De Heelsumsebeek was dus een echte zijrivier van de Rijn.
Het dal is altijd vol bedrijvigheid geweest: er zijn grafheuvels uit de prehistorie, in de Middeleeuwen lag er een klooster en verschillende kastelen(Rondeel Wolfheze, Warnsborn), en vanaf ca. 1550 kwamen er watermolens die zorgden voor industriële bedrijvigheid, in 1735 stonden er 8 papiermolens in het Heelsums Beekdal. De papierindustrie (Parenco en Schut) is er nu nog steeds.
Route:
Loop door het klaphek.
Sla rechts af het paadje parallel aan de heuvel in.
Loop de heuvel omhoog.
Galg op de Noordberg
De Noordberg is een opvallend scherpe, uitstekende punt. Vroeger werd zo'n punt een 'oord' genoemd. 'Ten Oordberg werd
in spreektaal de Noordberg.
Op oude kaarten (o.a. van 1616 en 1712) komt de naam Oordberg nog voor. Op deze kaarten stond onderaan de heuvel een galg getekend.
Doorwerth was een hoge heerlijkheid tot 1817; waarbij de Heer van Doorwerth als rechter mocht optreden. Hoge heerlijkheden mochten lijfstraffen en zelfs de doodstraf uitspreken.
De galg was vanaf de weg voor reizigers, maar ook vanaf de rivier goed zichtbaar.
Route:
Loop verder tot bij het uitzichtpunt met de picknicktafel.
Uitzichtpunt Noordberg
Vanaf dit uitzichtpunt kijk je ver uit over de rivier de Neder-Rijn. Zie je in de omgeving van de picknickbank de eikenhakhout strubben met een prachtige ondergroei van mossen.
Route:
Loop verder over de beukenlaan bovenlangs parallel aan de rivier.
Kleinschalige ontginningen
Op kaarten rond 1880 was de Noordberg en de Boersberg hier een heideveld met een schaapskooi.
Midden in de heide lagen akkers rondom enkele kleinere boerderijen.
De weilanden lagen vooral in de uiterwaarden en langs de Heelsumsebeek.
Het vee moest vanuit uiterwaarden naar de boerderij op de stuwwal.
Vandaar dat er zoveel wegen met een geleidelijke helling langs de stuwwal omhoog gaan.
Prikkeldraad bestond nog niet. Het wild in het hakhout en de schapen op de heide werden van de akkers
geweerd door dichtbegroeide houtwallen met Sleedoorn, Meidoorn en Bramen.
Route:
Volg het pad bovenlangs de stuwwal tot de splitsing met het zandpad tussen de akkers.
Eikenlanen Noordberg
Eikenlanen over de Noordberg.
De weg waarop je loopt behoorde tot de wegen vanuit het kasteel Doorwerth naar de kerk in Heelsum.
Op sommige plekken zijn de bomenrijen dubbel uitgevoerd. Langs de akkerranden
vind je af en toe een vlierstruik.
Route:
Neem het pad tussen de akkers door.
Zicht op Boersberg
Lopend over de vlakte tussen de akkers door heb je een prachtig uitzicht over de
landerijen van de Boersberg. Of moeten we spreken van Landgoed De Boersberg?
Op oude kaarten staat hier een heideveld met enkele schaapskooien aan de randen; het zogenaamde kampenlandschap.
Gelukkig laat boer Schouten zijn koeien nog buiten lopen en draagt zo bij aan de landschapsbeleving van het boerenland.
De doorsnijding van de A50 is hier niet storend,
omdat de snelweg gelukkig verdiept in het landschap is aangelegd; ook de geluidshinder is hierdoor beperkt.
De Boersberg zelf is als een duidelijke verhoging op de stuwwal te zien.
Route:
Loop door tot het einde van de akkers. Hier is een kleine parkeerplaats.
Broekhorst Heelsum
De Broekhorst is de naam van de boerderij gelegen onderaan de Noordberg. Deze kleine parkeerplaats is ernaar vernoemd. De boerderij is nu een hondenopvang en een kinderopvang.
Sinds 2010 heeft boerderij Veld en Beek de boerderij even verderop op de stuwwal in de gebruik genomen en ontwikkelt hier nu een biologisch
landbouwbedrijf. Veld en Beek startte in 1999 met het inscharen van ossen (vleeskoeien) van Blaarkoppen en Lakenvelders in natuurgebieden in de omgeving. En doet dat nu nog steeds.
Op de Noordberg waren in het verleden twee schaapskooien.
Route:
Neem het pad tussen de akker en de bosrand.
Ga door het klaphek.
Houtwal
Hier op de Noordberg krijg je een goede indruk van invloed van de mens op het cultuurlandschap.
Ten behoeve van een boerenbedrijf met zowel landbouw als veeteelt, was het kleinschalig akkerland omgeven door
hout/wildwallen.
Deze houtwallen zijn vermoedelijk de restanten uit de tijd dat op de Noordberg nog schapen op de heide graasden.
Op oude kaarten van het Gelders Archief (internet) liggen hier twee schaapskooien.
Je hoort het hondenpension De Broekhorst, daar tussen die markante (groep?) beuken.
Helaas zijn er op deze helling een aantal omgevallen, doordat de grote grazers (Schotse Hooglanders), de wortels vrij trapten.
Route:
Vervolg het pad langs de bosrand en loop het bos in.
Eikenhakhout
De sfeer in dit bos is sprookjesachtig vanwege de vele meerstammige eiken
Dit is een restant van een oude bosbouw methode voor het winnen van eikenschors.
Elke stomp heeft meerdere stammen of telgen op de stam of stobbe. De telgen worden steeds na 15 tot 20 jaar van de stobbe gezaagd.
De stammen waren goed voor brandhout en de schors (eek) werd in eekmolens vermalen tot looistof - met tannine - voor
de leerlooierijen in bijvoorbeeld de Leerlooierstraat in Arnhem.
Toen begin twintigste eeuw een synthetische looistof werd ontdekt was deze bosbouwcultuur spoedig uit de mode.
Het hakhout werd omgevormd in opgaand bos Slechts een uitloper op de stobbe bleef staan, het zogenaamde spaartelgenbos ontstond.
De oude stompen (soms wel meer dan 200 jaar oud) zijn begroeid met allerlei mossen en korstmossen.
Insecten, zoals het vliegend hert, een zeldzame kever van wel zeven centimeter, vinden er een schuilplaats.
De natuurwaarde van dit hakhout is daarom groot.
Route:
Loop na het klaphek rechtdoor tot bij de picknickbank bij de rivier.
Uitzichtpunt Noordberg
Vanaf dit uitzichtpunt kijk je ver uit over de rivier de Neder-Rijn. Zie je in de omgeving van de picknickbank de eikenhakhout strubben met een prachtige ondergroei van mossen.
Route:
Volg het kleine bospad langs de rand van de stuwwal.
Galg op de Noordberg
De Noordberg is een opvallend scherpe, uitstekende punt. Vroeger werd zo'n punt een 'oord' genoemd. 'Ten Oordberg werd
in spreektaal de Noordberg.
Op oude kaarten (o.a. van 1616 en 1712) komt de naam Oordberg nog voor. Op deze kaarten stond onderaan de heuvel een galg getekend.
Doorwerth was een hoge heerlijkheid tot 1817; waarbij de Heer van Doorwerth als rechter mocht optreden. Hoge heerlijkheden mochten lijfstraffen en zelfs de doodstraf uitspreken.
De galg was vanaf de weg voor reizigers, maar ook vanaf de rivier goed zichtbaar.
Route:
Loop de heuvel af.
Sla bij het klaphek links af.
Loop verder tot op het bruggetje.
Bruggetje Heelsumsebeek
Vanaf deze plek heb je een prachtig uitzicht overzicht over de meanders in de Heelsumsebeek. De beek vormde een natuurlijke begrenzing van de Heerlijkheid Doorwerth.
De oorsprong van de Heelsumsebeek lag ooit bij Terlet, midden op de Veluwe. De beek liep via het Papendal naar Renkum, waar de Wolfhezerbeek zich erbij voegde. De Heelsumsebeek was dus een echte zijrivier van de Rijn.
Het dal is altijd vol bedrijvigheid geweest: er zijn grafheuvels uit de prehistorie, in de Middeleeuwen lag er een klooster en verschillende kastelen(Rondeel Wolfheze, Warnsborn), en vanaf ca. 1550 kwamen er watermolens die zorgden voor industriële bedrijvigheid, in 1735 stonden er 8 papiermolens in het Heelsums Beekdal. De papierindustrie (Parenco en Schut) is er nu nog steeds.
Route:
Loop door tot aan de T-splitsing van wegen.
Jufferswaard Renkum
De waterplassen in de Jufferswaard zijn ontstaan doordat de klei is afgegraven om er stenen van te bakken in de
steenfabrieken in de omgeving.
Deze waterplassen dreigden te verdrogen. In 2005 heeft Staatsbosbeheer een duiker in de dijk
tussen dit water en de Heelsumsebeek aangelegd. Nu worden ze gevoed met water uit die beek.
Sindsdien is het aantal broedvogels aanzienlijk toegenomen, waaronder de Zomertaling, de Kleine Plevier,
het Porceleinhoen, de Lepelaar. 's Winters zie je hier massa's ganzen en 's zomers baden de koeien in het koele water.
Route:
Volg het pad richting de grote weg en de bebouwing.
Loop onder het tunneltje door.
Loop tussen de huizen door tot aan het hek bij de Utrechtseweg.
Utrechtseweg Heelsum
Langs de Utrechtseweg in Heelsum staan verschillende bijzondere huizen.
De Utrechtseweg was in de 19e eeuw een plek voor landhuizen en vrijstaande villa's.
Vele huizen hadden een prachtig uitzicht op de Rijn of het Beekdal van de Heelsumsebeek.
Route:
Loop door langs de Utrechtseweg in de richting van de Bezinepomp. Loop door tot je aan je rechter hand 't Schildershuis ziet.
't Schildershuis
't Schildershuis is gebouwd in een voor deze streek bekende stijl van de Amsterdamse School.
Heeft iemand meer informatie van dit wel heel bijzondere huis? Is het na de oorlog gerestaureerd?
Is dit huis van dezelfde architect als "De Berk: in Bennekom?
Route:
Loop door langs de Utrechtseweg tot het volgende gebouw.
Vrijzinnige Gemeente
In dit kleine kerkje huisvest een kleine geloofsgemeenschap een open vereniging, die haar leden vrij laat in hun denken over het geloof en de beleving ervan. De afdeling Renkum telt ongeveer zeventig leden en begunstigers.
Behalve de weekelijkse diensten zijn er cursussen en andere activiteiten.
Route:
Loop door langs de Utrechtseweg tot aan het grasveld met het monument.
Monument Joan Beuker
Het Papier Monument Renkum herinnert aan de oprichter van de grootste krantenpapierfabriek Van Gelder, een van de vele papierfabrieken in Nederland. Van Gelder Papier was een fabrikant van papier waarvan de geschiedenis teruggaat tot 1685 en die heeft bestaan tot 1982. Het bedrijf had vestigingen te Wormer, Velsen, Apeldoorn en Renkum
De fabrieken te Renkum gingen na 1982 verder onder de naam Parenco. In 1983 werd Parenco onderdeel van het Duitse Haindl en in 2001 werd de fabriek verkocht aan Norske Skog. Na enkele reorganisaties en het stilleggen van papiermachine 2 werken er anno 2012 nog 270 mensen en bedraagt de productie 250 kton krantenpapier per jaar.
Het monument is onlangs opgeknapt.
Route:
Loop verder langs de Utrechtseweg tot je aan je rechter hand het oude klooster, nu politiebureau ziet.
Politiebureau Renkum
Politiebureau Renkum gevestigd in een voormalig klooster behorende bij de Katholieke kerk te Renkum. Naast het hoofdgebouw ligt een kleine kapel op het terrein. Het Renkumse politiebureau heeft daarom zelfs een kapel.
Route:
Loop verder langs de Utrechtseweg tot deze op een kruispunt een scherpe bocht naar links maakt.
Neem hier de Europalaan en loop even door tot je aan je rechter hand de katholieke kerk ziet.
Katholieke kerk Renkum
Het 14e-eeuwse beeld van Maria van Renkum heeft in deze kerk een ereplaats.
Renkum is één van de oudste en grootste Mariabedevaartplaatsen in Nederland boven de grote rivieren.
Het beeld heeft een grote aantrekkingskracht voor veel mensen.
Veel zoekende en lijdende mensen vinden bij "Maria van Toevlucht" rust, troost en nieuwe levensenergie.
In de kapel te Renkum- Redinchem werd rond 1380 werd dit beeld al vereerd.
In 1405 werd er een vrouwenklooster van de Moderne Devotie gesticht.
Tijdens de Reformatie - ca. 1580 - werd het beeld in Utrecht bij de Bisschop in veiligheid gebracht.
Op 6 mei 1928 kon het, na bijna 350 jaar ballingschap, weer feestelijk ingehaald worden.
Sindsdien komen pelgrims naar Maria van Renkum.
Op de laatste dinsdag van mei vindt de jaarlijkse Mariabedevaart plaats.
